Kalinda

Bizi Instagram'dan takip edin!     |      CLICK FOR ENGLISH

Dalaman-Şerefler Mahallesi - Asar Tepe Ören Yeri Kurtarma Kazısı (2022-2024)

Kalinda Kazısı Fethiye Müze Müdürlüğü başkanlığında, Muğla Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinas­yon Başkanlığı ile Dalaman Belediyesi destekleriyle yapılmaktadır. Kazı alanındaki çalışmalar Prof. Dr. Fatih Onur'un bilimsel danışmanlığında ve Doç. Dr. Mustafa Koçak’ın (Antalya Bilim Üniversitesi) kazı alanı koordinatörlüğünde sürdürül­müştür.

Kalinda’ya ait olduğu kabul edilen kalıntıların bulunduğu Asar Tepe ören yeri Muğla İli’nin Dalaman ilçesine bağlı Şerefler Mahallesi’nde yer alır. Bu yerleşim alanı Dalaman ilçe merkezinin yak. 3 km doğusunda kalmaktadır. Dalaman Ovası'na hâkim konumdaki tepe üzerinde arkaik döneme kadar geri gidebilecek surlar, çeşitli yapı temelleri ve mezarlar bulunmaktadır. 

Aktif Kazı Ekibi

1. Kazı Başkanlığı: Muğla Fethiye Müze Müdürlüğü, Deniz ONGUN
2. Prof. Dr. Fatih ONUR, Bilimsel Danışman; Epigrafist/Arkeolog
3. Doç. Dr. Mustafa KOÇAK, Kazı Alan Koordinatörü, Arkeolog
4. Doç. Dr. Erkan DÜNDAR, Arkeolog
5. Aygün ŞERMENT, Arkeolog
6. Hilal KILIÇAY, Arkeolog
7. Mertcan ÖNTÜRK, Klasik Filolog/Epigrafist
8. Damla YURDASİPER, Restoratör
9. Veli KARACA, Arkeolog
10. Senem KABABULUT, Arkeolog
11. İsmail YURT, Arkeolog

Kazı çerçevesinde yapılan yayınlar:

1. Onur, F. 2023. "Likya-Karya Sınırında Kalinda: Tarihi ve Coğrafi Bir Değerlendirme." Cedrus 11: 183-213.
2. Dündar, E. 2023. "Hellenistic Amphora Stamps from Kalynda." Gephyra 26: 141-161.

Kalinda^[*] ve Şerefler Kalıntıları Araştırma Tarihi

Şerefler/Asar Tepe’deki ören yerinden ele geçen doğrudan bir kanıt olmamakla birlikte kalıntıların Kalinda'ya ait olduğu genel olarak kabul görmektedir.

Richard Hoskyn 1840/1 yıllarında Dalaman’da bulunduğu sırada Kalinda’yı bulma umuduyla kalıntılar aramasına rağmen herhangi bir şey bulamadığını yazmıştır.[1] 1844 yazında Telmessos’tan İnlice ve Göcek üzerinden Ortaca’ya ulaşan Ludwig Ross da Kalinda kalıntılarını bulamadığını, fakat sonradan bir köylüden Dalaman’ın 1 saat kadar kuzeydoğusundaki kayalık bir tepe üzerinde, içinde yıkık bir kilisenin bulunduğunu duyduğu kalenin Kalinda olabileceğini belirtir.[2] Bahsi geçen kalenin Şerefler’deki Asar Tepe üzerindeki kalıntılar olduğuna şüphe yoktur. Tepedeki kalıntıların ilk tanımlamasını yapan Gilbert Davies’in notları 1895 yılında, kalıntıların Kalinda’ya ait olduğu düşünen William Arkwright tarafından aktarılmıştır.[3] Tepeyi 1946 ve 1950 yıllarında ziyaret ederek gözlemlerde bulunan George E. Bean bu kalıntıların Kalinda’ya ait olduğuna inanmakla birlikte tüm aramalarına rağmen kentin adını kesinleştirebilecek herhangi bir sikke ya da yazıt bulamamıştır.[4] Paavo Roos 1969 yılında tepe ve kalıntılar hakkında gözlemlerini yazmıştır.[5]

Daha yakın dönemlerde ise 1999 yılında Hans Lohmann ve 2003 yılında da Werner Tietz kalıntıları detaylı bir şekilde tanımlamışlardır, Werner Tietz ayrıca Kalinda kentine yönelik tüm antik edebi kaynakları ve yazıtları değerlendirmiştir.[6] Sencer Şahin bu tepeyi Kaunos’un ileri bir karakolu olarak görmektedir.[7] Kalinda kentinin yeri hakkında farklı öneriler de bulunmaktadır. Charles Fellows, Kalinda’yı İnlice Asarı mevkiine, Maxime Collignon ve Louis Duchesne İnhisar’a, Georges Cousin Ula’nın Karaböğürtlen Mahallesi yakınlarına yerleştirirken, Thomas A. B. Spratt ve Edward Forbes Kalinda ile Kadyanda’yı özdeşleştirmek istemişlerdir.[8] Sencer Şahin ise, Charles Fellows gibi, Kalinda için İnlice Asarı’nı önermektedir.[9] Bahsi geçen çalışmalarla sınırlı olan Şerefler-Asar Tepe Ören yerinde, hali hazırda devam eden kazı çalışmalarından önce herhangi bir bilimsel kazı ya da  - 2019-21 yılları arasında Fatih Onur başkanlığında bölgede yapılmış olan yüzey araştırmalarındaki kısa ziyaretler [10] dışında - özel bir araştırma gerçekleştirilmemiştir.

Kalinda Tarihçesi

MÖ 13. yy’da 4. Tuthalya’nın seferlerinin kaydedildiği Yalburt yazıtındaki (Kuwa)kuwaluwa(n)ta yer adının Kalinda olabileceği düşünülmüştür. MÖ 6. yüzyılda Kalinda’nın Kaunos gibi Lydia krallığının egemenliğinde olabileceğinden hareketle MÖ 546’da Kyros’un komutanı Harpagos’un Karya ve Likya seferleri esnasında kenti fethetmiş olma ihtimali bulunmaktadır. Herodotos eski bir efsane olarak Kaunosluların kentlerindeki yabancı tanrıları Kalinda sınırlarına kadar kovaladıklarını aktarır. Kalinda’nın MÖ 480’deki Salamis Deniz Savaşı’na Artemisia’nın donanmasında bir gemi ile katıldığını, fakat Artemisia’nın bu Kalinda gemisini batırdığını yine Herodotos anlatır.

Zenon arşivlerinde, Kalinda, Kaunos ve İskenderiye’deki merkezi Ptolemaioslar idaresi arasında sık ve güçlü ilişkiler ağı olduğu görülür. Bu arşivdeki metinlerden bir tanesinde, Kalinda topraklarında her yıl bir festivale ev sahipliği yapan Kipranda adlı bir yerin adı geçmektedir. Festivalin kentin ana tanrıçası Artemis’e adanmış olma ihtimali yüksektir. Kent merkezi dışında olması gereken Kipranda’nın nerede olduğu bilinmediği gibi, Kalinda kent merkezinin yeri de henüz tespit edilememiştir. Zenon arşivlerine göre, Kalinda topraklarında bir Ptolamaios garnizonu konuşlandırılmıştı ve yeri ise muhtemelen bugünkü Şerefler kalıntılarının bulunduğu tepedir. Kent en geç MÖ 188 yılında Rodos’a, MÖ 168-164 arasında Kaunos’a, sonra tekrar Rodos’a tabi kılınmıştır.

En geç MÖ 1 yy. başlarında tekrar bağımsız görünen kentin artık yönünü Likya Birliği’ne çevirdiğini, MS. 43 yılında kurulan Likya eyaletinin bir parçası olduğunu görmekteyiz. Bu dönemde Kalinda, Patara Yol Anıtı’nda Telmessos, Kaunos ve Lyrnai olmak üzere 3 yol bağlantısında anılmaktadır. MS 141 depremi sonrasında Opramoas’ın yardım sağladığı kentler arasında Kalinda da bulunmaktadır. Kalinda hakkında Geç Antik ve Yeni Roma süreçlerine yönelik herhangi bir bilgimiz yoktur, sadece bir piskopos listelenmiş olup, kilise düzeninde temel olarak Kaunos’a bağlı bir yere dönüştürülmüş olabilir.

[*] Şerefler-Asar Tepe’deki yerleşimin kabul gören adı Eski Yun. Κάλυνδα, Κάλινδα (Ptol.); Lat. Calynda olarak yazılmaktadır. Eski Yunanca bazlı transliterasyonu ise "Kalynda" şeklindedir. Eski Yunanca telaffuz meselesi uzun ve zaman zaman karmaşık hale gelen bir tartışma konusu olmakla birlikte, klasik filologların ve epigrafistlerin büyük bir kısmı 1528 yılında Erasmus’un "De recta Latini Graecique sermonis pronuntiatione", yani “Latince ve Yunanca konuşmanın doğru telaffuzu hakkında” eserinde belirttiği temellere göre oluşturulan sistemleri benimsemişlerdir. Bu, dil çalışanlar açısından en başta tam olarak hangi harfin söylendiğini, sesli harflerin uzun ya da kısalığını ve diftongları ayırmak gibi pratik gerekçelerle oldukça kullanışlıdır. Bu kısmen yapay okuma sistemine göre kentin adı “Kalünda” olarak telaffuz edilir ve bu okuma ya da yazma sisteminin korunması da bu alanda uzmanlaşan kişilerce oldukça anlamlıdır, zira oradaki “ü” olarak okunan harfin Υ/υ (ύψιλον/ýpsilon/upsilon) olduğunu, transliterasyonda da “y” harfi olarak gösterildiğini uzman kişi doğrudan anlayabilmektedir. Klasik filoloji, epigrafi, ya da bu dil ile doğrudan ilgilenen öğrencilerimizin an azından kendi aralarında veya eğitimleri kapsamında bu sistemlere sadık kalmaları önem arz etmektedir. Bununla birlikte, alana özgü okuma/yazma kuralları ile Türkçe okuma/yazma kuralları birbirine karıştırılmamalıdır. Özellikle umumi kullanımı yaygın olan kişi ya da yer adı gibi özel isimlerde Türkçe okuma düzenine göre halkın büyük bir kısmı bu yazımları okumakta zorlanmaktadır. Pek çok yabancı dilde bu tür durumlarda, bu isimlerin ilgili dile ve dili konuşan halka göre, transkripsiyon ve okuma sistemlerinden farklılaşmasındaki temel nedenler arasında çoğunlukla uzun yıllar boyunca oluşmuş geleneksel yazımı ya da telaffuzunu kullanmaya devam etmek (örneğin, Aleksandros -> İskender, Ptolemaios -> Batlamyus, Platon -> Eflatun vs.; ya da Yun. Λυκία için İng. Lycia, Alm. Lykien, Fr. Lycie, İt. Licia, Tr. Likya vs. gibi) ya da bazen telaffuzu kolaylaştırmak vardır. Tüm bunları dikkate alarak dilimizde bunu kolaylaştırmak adına umumi bir açılım sağlamak için, Likya, Pamfilya, Frigya, İyonya, Bitinya örneklerine benzer şekilde, Türkçe kullanımlarda “Kalinda” biçimini uygun gördük.

[1] Hoskyn R. 1842, “Narrative of a Survey of Part of the South Coast of Asia Minor; And of a Tour into the Interior of Lycia in 1840-1; Accompunied by a Map”. The Journal of the Royal Geographical Society of London 12, 143-161: 145.

[2] Ross L. 1850, Kleinasien und Deutschland. Reisebriefe und aufsätze mit bezugnahme auf die möglichkeit Deutscher niederlassungen in Kleinasien. Halle: 79.

[3] Arkwright W. 1895, “The Frontier of Lycia and Caria”. JHS 15, 93-99: 97-98.

[4] Bean G. E. 1953, “Notes and Inscriptions from Caunus”. JHS 73, 10-35: 25-26 dn. 82; ayrıca bkz. Bean G. E. 1978, Lycian Turkey: An Archaeological Guide. London: 33-35.

[5] Roos P. 1969, “Topographical and Other Notes on South-Eastern Caria”. Opuscula Atheniensia 9, 59-93: 72-74.

[6] Lohmann H. 1999, “Zwischen Kaunos und Telmessos. Reisenotizen aus dem karischlykischen Grenzgebiet”. Orbis Terrarum 5, 43-83: 54-60; Tietz W. 2003, Der Golf von Fethiye: Politische, ethnische und kulturelle Strukturen einer Grenzregion vom Beginn der nachweisbaren Besiedlung bis in die römische Kaiserzeit. Bonn: 86-90 ve 201-230.

[7] Şahin S. 2014, Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae. Lykia Eyaleti Roma Yolları. İstanbul: 169, 180 dn. 278.

[8] Fellows C. 1841, An Account of Discoveries in Lycia: Being a Journal Kept During a Second Excursion in Asia Minor. London: 105; Collignon M. & Duchesne L. 1877, “Rapport sur un voyage archéologique en Asie Mineure”. BCH 1, 361-376: 364; Spratt T. A. B. & Forbes E. 1847, Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis I. Londra: 42-43; Cousin G. 1900, “Voyage en Carie”. BCH 24, 24-69: 43.

[9] Şahin S. 2014, Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae. Lykia Eyaleti Roma Yolları. İstanbul: 176-183. Şahin’in bu lokalizasyonuna karşı bkz. Karabulut B. 2019, “Batı Lykia'da Oktapolis'in Politik Yapısı.”  Eds. N. E. Akyürek Şahin& M. E. Yıldız & F. Avcu, Eskiçağ Yazıları 13 (AKRON 17). İstanbul, 69-96: 78-81 ve Onur F. & Tekoğlu Ş. R. 2020, “The Ancient Routes and New Lycian Inscriptions around Fethiye”. Gephyra 19, 1-32: 10-13.

[10] Akyürek Şahin N. E. & Onur F. & Alkan M. & Yıldız M. E. 2017, “Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemlerinin Epigrafik ve Tarihi Coğrafik Açılardan Araştırılması 2015 ve 2016 Yılları Sonuçları”. AST 35, 387-410: 398-401; Akyürek Şahin N. E. & Onur F. & Alkan M. & Yıldız M. E. 2017, “Surveys on the Transportation Systems in Lycia/Pamphylia 2016 - Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemleri Yüzey Araştırması 2016”. ANMED 15, 203-212: 205-212; Onur F. & Tekoğlu Ş. R. 2020, “The Ancient Routes and New Lycian Inscriptions around Fethiye”. Gephyra 19, 1-32: 10-13.